Met 4.000 huizen en voorzieningen krijgt Gouda er een compleet nieuwe wijk bij: Westergouwe. Een gebiedsontwikkeling op nagenoeg het laagste punt van Nederland, bestand tegen hevige regenval en een eventuele dijkdoorbraak. Projectdirecteur Pieter Stoffels en ontwikkelingsmanager Gert-Jan Hanekamp laten zien hoe alle facetten van duurzaam waterbeheer hier samenkomen in een toonbeeld van hoe het beter kan.
Westergouwe wordt de nieuwe, waterrijke woonwijk aan de westkant van Gouda. In een grote aan te leggen waterplas komen drie wooneilanden. Dwars door het plan loopt een groenzone die overloopt in een natuur- en recreatiegebied dat zo groot is als 60 voetbalvelden. Gert-Jan Hanekamp, ontwikkelingsmanager bij Heijmans: “Deze GroenBlauwe zone van 45 ha is een grootse kwaliteit van de wijk. Tegelijkertijd dient het als wateropvang bij clusterbuien of een dijkdoorbraak. We gebruiken al dat ‘noodzakelijke’ water en groen als een kracht: het draagt bij aan de ruimtelijke kwaliteit van dit plan en maakt de wijk uniek in zijn omgeving.”
Waterrobuust bouwen
In de GroenBlauwe zone zit alle compensatie voor de sloten en plassen die worden weggehaald uit het oorspronkelijke terrein. Pieter Stoffels, projectdirecteur van Westergouwe: “Dat doet dus nog niks aan extra watercapaciteit. Het is puur om te garanderen dat Westergouwe op het gebied van waterverwerking zijn eigen broek ophoudt. Ten noorden van de GroenBlauwe zone zitten we in ons plangebied op 23% water. Bij andere woningbouwplannen ligt dat percentage op zo’n 10 tot 15%. We zijn hier op 23% uitgekomen, door het hele spectrum van duurzaam waterbeheer aan te pakken: veiligheid (wat gebeurt er als een dijk doorbreekt), kwantiteit (hoeveelheid te verwerken water) en kwaliteit.
Vooral de waterkwaliteit is voor mensen niet direct zichtbaar, maar een hoogheemraadschap en boeren merken dat wel. Het water in de sloten in ons peilvak is hartstikke eutroof: het bevat teveel voedingsstoffen en mineralen, waardoor hierdoor relatief weinig planten- en dierensoorten in en om de watergangen in de oorspronkelijke polder voorkomen. Dat komt doordat de polder Krimpenerwaard ten zuidoosten van Gouda op een hoger niveau ligt. Daar zit veel landbouw en dus ook bemesting. Door de hoogte wordt in feite het kwelwater afkomstig uit de Krimpenerwaard onder de Hollandsche IJssel doorgedrukt en komt het bij ons in het plan naar boven als heel voedselrijk water, wat dus een slechte kwaliteit oplevert. De waterplas die we maken fungeert als tegengewicht om het voedselrijke water terug te dringen en ligt precies tegen de oksel van de dijk aan, omdat het voedselrijke kwelwater juist daar naar boven komt. Samenhang tussen veiligheid, kwantiteit en kwaliteit, dat maakt het hier uniek. Het is meer dan wonen aan een plas water.”
Zand, veel zand
Een kwaliteit waar bewoners niks van merken is de bodemgesteldheid. Pieter: “We hebben veel geïnvesteerd in grondverbetering. We hebben de grond hier extra laten inklinken met wat we overhoogte aan zand noemen.” Gert-Jan vult aan: “De tuinen van de bewoners zullen dan ook niet continu blijven zakken, zoals men tot last en ergernis in deze contreien gewend is.”
Het is een samenspel tussen de waterspiegel, de drooglegging en de bergingscapaciteit
Pieter: “Verder hebben we de waterhuishouding verbeterd. Het is een samenspel tussen de waterspiegel, de drooglegging en de bergingscapaciteit die we hier hebben. Het is niet alleen maar de hoeveelheid zand die we in het gebied aanbrengen. Als je te snel, te veel, te dun of te dik zand opbrengt, dan komt dat water overal naar boven. Vergelijk het maar met een grote spons. We hebben het hier heel geleidelijk over het volledige oppervlak aangebracht. De ‘plaat’ waar we hier op werken varieert in dikte omdat er goede en slechte plekken in de bodem zitten. Dat proces moet je tijd geven. Sommige pakketten zand op ons gebied zitten uiteindelijk tot zo’n 4 tot 5 meter diep, zo diep is dat gezakt door inklinking en geleidelijk wegdrukken van het water. Dat duurt een behoorlijk tijdje voordat het gestabiliseerd is.”
Winst in de tuin
In Westergouwe wordt de hemelwaterafvoer afgekoppeld. Dat wil zeggen dat het wordt opgevangen en verzameld in het omliggende water, waaronder de waterplas en de GroenBlauwe zone. Gert-Jan: “Dat is wat we met de inrichting van de openbare ruimte en de aanleg van infrastructuur kunnen regelen. Verder gaan we gaan ook inspelen op bewustwording bij de bewoners. Want de oplossing ligt ook in de tuinen. Daar valt veel winst te halen. Tegelijk is dat een gebied waar wij niet rechtstreeks over gaan, want het is grond van de mensen zelf. Bij elkaar opgeteld beslaan die tuinen behoorlijk wat ruimte in het plan. Wij gaan mensen adviseren hier watervriendelijke tuinen aan te leggen; minder tegels, meer groen. Zo willen we voorbeeldtuinen aanreiken, zodat mensen ideeën op kunnen doen. Dat hebben we nog niet op papier, maar is wel onderwerp van gesprek.”
Clusterbuien opvangen
Het gebied kan de clusterbuien (stortregens) van tegenwoordig goed aan. We kunnen het water hier een dag of twee tot drie vasthouden en langzaam afvoeren richting het gemaal Zuidplaspolder. Eerst loopt de waterplas en de GroenBlauwe zone vol. Dat is de opvanglocatie voor de momenten dat er veel water in het gebied komt als gevolg van die stortregens. Het is eigenlijk een groot retentiegebied. Op het moment dat het gemaal het water weer aankan, kunnen we het water gecontroleerd aflaten op het polderpeil.
Golfbreker
Zo’n 6,5 tot 7 meter hoger dan Westergouwe ligt het waterpeil van de getijderivier Hollandsche IJssel. Daartussen ligt nog de ringvaart en een niveau lager ligt Westergouwe, als het ware als een soepbord. Hoewel het een bijna ondenkbare calamiteit is, kun je je voorstellen, dat als de dijk hier doorbreekt, het water het soepbord in stroomt. In het plan zie je daarom een grote, ronde betonnen wand. Die is constructief zo opgebouw, dat deze een watergolf na een eventuele doorbraak zal weerstaan en afdempen. Deze scenario’s zijn allemaal digitaal gesimuleerd bij Deltares, het onafhankelijke kennisinstituut op het gebied van water en ondergrond.
Tegelijkertijd is de wand onderdeel van de begane grond van de zogenaamde Kadewoningen. In de betonnen wand zitten vierkante ramen met speciaal glas, zodat deze het bij de geschetste calamiteit niet begeven. Ook hier is van de nood een deugd gemaakt: een waterkeringsvraagstuk is beantwoord met een onderscheidende Kadewoning. De vloeren van de woning in Westergouwe liggen 40 centimeter hoger dan het straatniveau. Daarmee voorkomen we dat het water in geval van een overstroming alsnog de woningen inloopt: de parketvloer blijft dus droog.
