De energietransitie in Nederland draait op volle toeren. Heijmans maakt dit tastbaar bij de ontwikkeling en bouw van nieuwe wijken. Slimme energienetwerken, lokale energieopslag en de intrede van de energiegemeenschap staan hoog op de agenda. Ook in Nuenen, waar Heijmans de wijk Waterviolier ontwikkelt en bouwt. Vroegtijdig nadenken over een slim wijkenergiesysteem is een must. Ondanks huidige beperkingen in wet- en regelgeving zet Heijmans een stap voorwaarts.
Uit de comfortzone
Een ander soort energiesysteem, dat is wat nieuwe wijken nodig hebben. Ontwikkelaar Aris van Galen en adviseurs Stan Kaal en Ronalt Folbert van Heijmans zijn er dagelijks druk mee. “Het is nog niet standaard dat we al vroeg in een nieuwbouwproject nadenken over energie”, zegt Aris. “Dan opereren we samen met de netbeheerder en de gemeente nog te vaak binnen bestaande kaders. Als we een ander energiesysteem ambiëren en tegelijk woningbouw willen versnellen, dan kan dat niet op basis van ‘wat we altijd al doen’.” Dat oude denken zit volgens Ronalt de energietransitie in de weg. “Een wijkbatterij mag liever niet ten koste gaan van groen, blauw of parkeren. Centrale laadpunten vragen aanpassingen aan de ondergrondse infrastructuur, net als de uitwisseling van lokaal opgewekte energie in de wijk. Ook de opeenstapeling van eisen bij woningbouwprojecten (van betaalbaarheid tot klimaatadaptief bouwen) draagt niet bij aan de beste oplossing voor een energiesysteem. Het pad is nog hobbelig, zullen we maar zeggen.”
Energie is volgens Ronalt een belangrijke pijler in de Heijmans strategie 2030. “Dat gaat niet alleen over elektriciteit, maar ook over warmte en koude. Punt blijft dat alle belanghebbenden uit hun comfortzone moeten stappen. Wij vragen ons bij ieder project af: wat kunnen wij als ontwikkelaar en bouwer bijdragen? We laten zien dat het anders kan en nemen een andere positie in het speelveld van nieuwe energiesystemen. Dat is voor iedereen wennen.”
Slim energiemanagement
Eén van de innovaties die Heijmans toepast in Nuenen is het Heijmans Energie Management Systeem (HEMS). “HEMS is een slim energiesysteem op woningniveau”, legt Stan uit. “Standaard bouwen we al hele duurzame woningen met onder andere een warmtepomp, bodembron, goede isolatie en PV-panelen. Bij dit project leggen we de lat hoger. De lokaal geproduceerde energie wordt opgeslagen in huisbatterijen. Ons slimme systeem, een kastje in de meterkast, voert de regie in de woning over het verbruik van de apparaten en de energieopwekking. Het systeem bepaalt binnen de comfortwensen van de bewoner wanneer de batterij gaat opladen of ontladen, hoe de laadsessie van de elektrische auto eruitziet, hoe het stookgedrag van de warmtepomp positiever verloopt en wanneer het douchewater wordt voorverwarmd. HEMS optimaliseert het energiehuishouden op energieprijs, het gebruik én de beschikbaarheid van lokaal opgewekte energie.”
Suboptimaal gedrag
Volgens Aris is de meterkast de plek waar alle data samenkomen en waar techniek met elkaar communiceert. “Mensen kopen nu een woning met een omvormer (met eigen app), een warmtepomp (met eigen app) en een laadpaal (óók met eigen app). Er is nergens een overzicht van wat de woning als geheel slim kan doen. Dat lossen we op met HEMS.” Slimme apparaten gaan volgens Stan pas optimaal gedrag vertonen als ze beter met elkaar communiceren. “Een laadpaal heeft bijvoorbeeld een functie dat deze bij dalprijzen gaat laden. Als de omvormer dan detecteert dat er vraag is, wordt eerst de batterij ontladen. Zonde, want op dat goedkope moment wil je juist óók de batterij opladen. Goede aansturing van slimme apparaten is van wezenlijk belang voor het vertrouwen van de gebruiker. Het hele systeem moet foutloos werken. Daar werken we hard aan.”
Ontzorgen op gebied van energie
Er zit toekomst in de verandering van een centraal georganiseerd energiesysteem naar een decentraal lokaal systeem. Stan: “De zelfconsumptie van bewoners gaat omhoog doordat we het systeem slim maken. Onze ambitie is om dit ook op wijkniveau te regelen. Lokaal produceren, lokaal gebruiken en het energienetwerk zoveel mogelijk ontlasten met duurzame, betaalbare energie en slimme energiestromen. Op termijn willen we bewoners volledig ontzorgen met een all-in-abonnement, zoals een telefoonbundel. Voor een vast bedrag wordt het hele energiesysteem geregeld. Aanschaf of leasen, een service- en onderhoudscontract, garanties en standaard een hele lage energierekening; we willen dat mensen niet meer over hun energieconsumptie hoeven na te denken. Ze kopen een duurzame woning, waarbij ze meeprofiteren van de slimme oplossingen. Een soort energiebundel, passend bij het gebruiksprofiel.”
Energiegemeenschap
“Dat willen we op wijkniveau gaan uitbreiden”, vult Ronalt aan. “Het energiesysteem wordt sterker als je het deelt met je buren. Dan krijg je een energiegemeenschap, een soort VvE voor energie. Het maakt energie voorspelbaar en dat is geld waard. Nu scheiden we warmte, koude, elektra en opslag nog, maar in een energiegemeenschap is dat één, met een collectieve opslag. De uitwisseling tussen warmte en elektra gaat dan naar een optimum, gedreven door data uit het slimme netwerk. Uitdaging blijft wel hoe we de koppeling tussen de individuele woning, de wijk, de energieleverancier en de netbeheerder transparanter kunnen maken.” Daar worden volgens Stan continu gesprekken over gevoerd. “De netbeheerder mag nu bijvoorbeeld geen wijkbatterij exploiteren om piekbelasting tegen te gaan. Bovendien kun je als bewoner en als wijk een bijdrage leveren aan het wegregelen van onbalans voor de energieleverancier, maar welke afspraken maak je dan met elkaar zodat de vergoeding transparant en eerlijk verdeeld wordt? Daarom pleiten we als Heijmans voor de energiegemeenschap, waarbij we zelf een faciliterende rol gaan spelen.”
Dromen van een eigen energiebedrijf
Ronalt durft zelfs verder te dromen. “Of we een eigen energiebedrijf moeten worden? Dat zou zo kunnen. Niet alleen voor elektra, maar ook voor warmte. Stel je hebt een huis van Heijmans gekocht, maar je bent overdag weinig thuis en de tijd van salderen is voorbij, dan kunnen wij die duurzaam opgewekte energie ‘kopen’ en gebruiken voor onze geëlektrificeerde bouwplaatsen. Dat zou toch superslim zijn? We moeten zorgen dat in onze projecten het thema energie veel eerder boven het maaiveld uitkomt en dat we steeds meer slimme energienetwerken aanleggen. Door er lering uit te trekken maken we het klaar voor de toekomst. Op woning- én wijkniveau. Ik hoop echt dat we met onze initiatieven een stap vooruitzetten en dat netbeheerders en overheden meebewegen. Kom maar door met die slimme wijk!”
